به اعتقاد برخی از کارشناسان رشد بخش خدمات به موازای بخش صنعت و کشاورزی نبوده است و این نشان از شرایط نامساعد اقتصادی برای این بخش‌ها به ویژه موضوع وابستگی کشور به درآمدهای نفتی دارد که بیشتر در کشورهای درحال توسعه قابل مشاهده است.
در همین رابطه مشاور راهبردی اتاق تعاون ایران معتقد است تبدیل ایده به یک فعالیت در ایران توام با ریسک‌های حقوقی، اجرایی و سرمایه‌ای است و همین امر سبب شده که جمعیت کارآفرین کشور بیش از بخش تولید، جذب بخش‌های خدماتی در قالب فعالیت‌های واسطه‌گری، کارمندی و مشاغل خرد غیرمتشکل شوند که هیچ‌گاه شرایط لازم برای بروز و ظهور را پیدا نمی‌کنند. وی تاکید دارد: جمعیت کارآفرین کشور به جای تولید بیشتر جذب بخش خدمات شده‌اند. براساس آمارهای موجود خدمات در حال حاضر ۴۹ درصد از اشتغال کشور را به خود اختصاص داده، در حالی که سهم بخش صنعت در اشتغال کشور حدود ۳۴ درصد و بخش کشاورزی نیز حدود ۱۴ درصد است.
خدمات با بهره‌وری پایین پا گرفته است
محمدقلی یوسفی، کارشناس اقتصادی در همین رابطه به «کسب‌وکار» توضیح می‌دهد: در اقتصادی که مبتنی بر درآمد نفتی است، طبیعی است که بخش خدمات توسعه پیدا می‌کند، یعنی بیماری هلندی باعث می‌شود بازدهی بخش تولید پایین بیاید و بازدهی بخش غیرمولد مثل تجارت، حمل‌ونقل، خدمات و امثال آن توسعه پیدا کند و چون بازدهی این بخش بالاست، طبیعی است که همه به سمت این فعالیت‌ها بروند. در کشور ما نیز به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، بخش تولید شانس کمی برای رونق دارد و از آنجایی که سرمایه‌گذاری خارجی هم وارد کشور نمی‌شود در نتیجه تنها شانسی که وجود دارد، مربوط به بخش‌های خدماتی است، در حالی که این خدمات هم در جامعه با بهره‌وری و کارایی پایین پا گرفته است. معمولا جوانانی که نمی‌توانند شغلی پیدا کنند به خدمات تجاری، رستوران‌داری و هتلداری، حمل‌ونقل و… روی می‌آورند که نیازی به تکنولوژی ندارد و از آنجایی که به واردات نیز وابسته نیست، از تحریم‌ها متاثر نمی‌شود. اینها عوامل گرایش به رشته‌های خدماتی است که نشان از بیماری اقتصاد دارد، اما در کشورهای توسعه‌یافته ابتدا دو بخش کلیدی صنعت و کشاورزی توسعه پیدا می‌کند و بعد از آن است که خدمات گسترش پیدا می‌کند، آن هم برای تکمیل زنجیره تولید در بخش صنعت و کشاورزی. در کشور نفت‌خیزی مثل ما وضعیت متفاوت است و در حالی که گفته می‌شود فرایند توسعه ابتدا از کشاورزی، صنعتی و بعد خدمات شروع می‌شود، اما ما برعکس این چرخه را دور زده‌ایم. درآمدهای نفتی باعث شد بخش‌های صنعتی قربانی امیال و منافع دولتمردان و کسانی قرار بگیرد که از رانت‌های تجاری برخوردار می‌شوند و در نتیجه بخش‌های خدماتی توسعه پیدا کنند.
استفاده از پتانسیل‌های خدماتی کشور
ابوالحسن خلیلی، عضو اتاق بازرگانی تهران نیز در این مورد با تاکید بر پتانسیل مشاغل خدماتی در کشور، توضیح می‌دهد: تنوع و بازدهی فعالیت‌های اقتصادی نشان می‌دهد که در بخش خدمات سوددهی در حال افزایش است.
البته به موازات انقلاب دیجیتالی و خصوصیاتی که این انقلاب دارد فضای کسب‌وکار مبتنی بر کار دیجیتالی است و این فعالیت‌ها در حوزه خدمات بیشتر تعریف می‌شود که همین عامل در تشدید علاقه‌مندی به خدمات بی‌اثر نیست. طبیعی است که فعالان حوزه کسب‌وکار نیز در همین راستا خود را با شرایط موجود تطبیق بدهند و حوزه‌هایی که ارزش افزوده بیشتری دارد را به عنوان هدف کسب‌وکار خود برگزینند و این هم عادی است. از سوی دیگر هرچه حوزه خدمات در بخش اقتصاد رشد پیدا می‌کند، علاقه‌مندان به ورود به این حوزه افزایش پیدا می‌کنند.
وی درباره آثار مثبت و منفی سبقت بخش خدمات بر بخش صنعت و کشاورزی نیز می‌گوید: اینکه بخش صنعت به فراخور رشد جهانی خود در ایران رشد پیدا نکرده، نشانه‌ای منفی است، اما واقعیت‌های دیگر نشان می‌دهد ما کشوری نیستیم که بتوانیم در بخش کشاورزی و صنعت رشد بالایی را تجربه کنیم. عواملی مثل نبود زمین مرغوب، آب و تکنولوژی رغبت سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی را کاهش داده است و به همین ترتیب بخش صنعت نیز با وجود کمک‌ها و یارانه‌های دولت به دلیل عدم رقابتی بودن نمی‌تواند رشد چندانی داشته باشد.
در این شرایط طبیعی و البته مناسب هم این است که به سمت بخش‌هایی برویم که بهره‌وری بالا و ارزش افزوده بیشتری داشته باشد مثل بخش خدمات.
این موضوع نه تنها منفی نبوده، بلکه نشان از این دارد که ما در حال رفتن به سمت استفاده از ظرفیت‌های کشور در نیروی انسانی و… هستیم. لازم به ذکر است که درآمد همین دست از مشاغل خدماتی مثلا در حوزه آی‌تی گاهی چندین برابر درآمدهای نفتی است.
